Apoha Jekuaáva Kásogua

 Domingo Aguilera, Tembiapokuéra: KA'I GUASU PÓRA
 Basiliano Caballero Irala, Tmbiapokuéra: AVATITÝPE OÑEHENDU VA'EKUE, JATALLAHA JAVY'A, JURUMI JEROKY
 Lucio Rodriguez, Tembiapo: VAKAPIPOPO
 Feliciano Acosta, Tembiapo: ÑAIKUMBY
 

Tembiasakue mombe'urãpe

Tembiasakue

Karia'y ñe'e ndorekovei petei ara ñepyru, ndaha'ei petei mba'e oñepyruva.
Ha'e mba'e guasu  mayma guarã. Mombe'u chupe kuéra ma'era 
Ndaha'ei umi mba'e oñepyru petei ara. Koa ndorekovei petei "comienzo",ha'e petei "necesidad"
(La acción de contar es necesaria para el ser humano)

Kaso Ñemombe'u

KÁSO

Ha'e umi ñemombe'u iñasãiva ñane retãpýre ha ñande rapicha omombe'úva imandu'akuévo hembiasakue térã ambue hapicha rembiasakuére. Opaichagua káso niko oĩ, péicha, ñahendukuaa póra, pombéro, pláta yvyguy, paje, Pychãichi ha Perurima umíva rehegua. Oĩ avei omombe'úva mba'éichapa heñóikuri tavakuéra, ỹramo oñe'ẽva guyra, mymba, térã ka'avokuéra rehe.

Oĩ itie'ỹva, avei ñanembopukáva, ñanemongyhyjéva ha opaichaguáva. Upeichavérõ jepe, maymáva ñanerekombo'e ohechaukágui ñandéve pe ñande rekoite; avei oguerekógui upe arandu ka'aty oje'eha. Ko'ága rupi ae oñembyaty ha mbeguekatúpe ojehai ohóvo. Avei oñemomba'eguasúve ha ojehechakuaaramojey.

KÁSO ÑEMOMBE'U

I moñepyrũhára ñande retãme ha'e hina Karai mbo'ehára Rubén Rolandi. Oiko oparupirei, taha'e ha'ehápe, ñane retãpýre. Terere jerépe, ka'ay he'ẽ syrykuhápe, tataypýpe, ỹramo omanóva ñeguereko'ẽháme. Mokõi, mbohapy, irundy térã hetave tapicha oñembyatýrõ, katuete oikova'erã káso ñemombe'u. Ñane retãme niko ñaimehaguéicha jaikuaa umi káso, jepéramo peteĩminte.

KÁSO MOMBE'UHA

Umíva ha'e umi omombe'úva. Katuete oimeva'erã ijapytepekuéra ñande ru, ñande sy, ñane ramói, ñande jarýi. Ha'ekuéra ha'e umi oikuaavéva, ha iñe'ẽ mbegue sogue sogue rorýpe oikuaaukáva ñandéve umi mba'e ojehuva'ekuendaje.

Umi ñande rapicha okaraygua niko ha'e umi oikuaa ha omombe'ukuaavéva, upevakuére avei hetave oĩ oñemombe'úva Guaraníme ha sa'ive España ñe'ẽme.

Upe guyra oiporiahuvereko'akue Ñandejárape ha osẽ oho, ha'ehína Pykasu, ha upéicha rupi hague porã vera asy; ha upe opytáva'ekue oñakãkarãiraẽ ha'ehína Piriríta, ha opyta ága peve akã chara...

... ha upépe opa.

ta'ãngami ha henyhẽte ipype itaju (oro, riqueza); ha upeicharupikohína upéa upe tenda ojekuaa Acaháype...

...ha upépe opa.

Ko mombe’upy tujaite oñeha’ê ombohovái mba’eicharupípa Tupi oî Brasil-pe ha Guarani katu Paraguay retâme

 Mokôi joyke’y, Guarani ha Tupi oĝuahêkuri ipehênguekuéra ndive Amérikape. Heta oheka rire kuimba’e ha kuña ha’ekueraichagua, ohechakuaa hikuái ko yvy guasuetépe oîha ñu, ka’aguy ha mymba ñarô mante.

Heta oheka rire ha ndojuhúimarô hapichakuerarâ; upémarô, omoheñói itavarâ. Umi táva rupi oiko heta ára teko marangatu ha mborayhu pa’ûme, oñondivepa, jekupytýpe. Upéicha oikokuévo oñepyrû hetave ha avei oikovaiñepyrûkuri ojoapytépe. Ndaikatuvéima oiko hikuái peteî ñe’ême. Peteî ára oñorairômbaguasúkuri. Upe mba’e ojehu mokôi kuña omendáva mokôi mburuvicháre, oipotágui imba’erâ peteî gua’a oikova hogakuéra jerére.

Upémarô umi mokôi mburuvicha ohechakuaa upe ñorairô guasúpe ojojukapataha hikuái; upévare oñemomombyry ñepyrû upe ára guive. Tyke’ýra, ha’éva Tupi, opyta Brasilpe, oikohapevoi; ha tyvýra, hérava Guarani, oúkuri ipehênguekuéra ndive, Ñemby gotyo, Paraguay retâ ha ijerére. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Por: Marta Alegre.

Mombe'urã reko

• Mombe’uregua. (Narrativo) Oiko umi jehupyre ñembohysýire.
• Añetegua’ỹ. (Ficción) Jepémona sapy’ánte ikatu oñe’ẽ añeteguáre, iporãve hag̃ua opoiva’erã añeteguávagui.
• Ñe’ẽchaukáva. (Argumental) Ojeipyahávo ojehechakuaava’erã umi oikóva ha mba’érepa oiko. Avei hetepýpe jajuhu ñepyrũmby, mbyte ha ipaha.
• Ñe’ẽchaukateĩ. (Única línea argumental) Peteĩ mba’ére añónte oñeñe’ẽ.
• Ojerembytévo. (Centrípeto) Opa mba’e oĩva mombe’urã ryepýpe ojekopa upe ñe’ẽchaukapy rehe.
• Avateeteĩ. (Un solo personaje principal) Oĩramo jepe ambue ava peteĩmente ojehupa opa mba’e.
• Mba’e’apoukateĩ. (Unidad de efecto) Ñe’ẽpotýicha avei noñemondohoiva’erã. Oñemoñe’ẽ térã oje’eva’erã ñepyrũmby guive ipaha peve ani opa kyre’ỹ.
• Mbyky. (Brevedad) Ndaikatúi ipuku.
  

  Hetepy

  Mombe’urã retepy niko kóicha: Ñepyrũmby, Mbyte ha Paha.
  
• Ñepyrũmbýpe jaikuaa jahávo umi avateépe, moõpa oiko ha opa mba’e ñaikotevẽtava ñaikũmby porã hag̃ua.
• Mbytépe oñepyrũ umi apañuãi ñande py’araháva ikatúva sapy’ante opa porã térã ombotyaive umi oikóva ipype.
• Pahápe umi apañuãi ñemyatyrõ, ýrõ katu oñemyesakã umi mba’e ñemimby.

Mombe’urã rekotevẽmby

1. Avakuéra. (Personajes) Ha’e umi oñemombe’úva apohára.
2. Jehupyre. (Hechos) Ha’e umi avatee ojapóva.
3. Tenda. (Lugar) He’i ñandéve moõpa oiko.
4. Ára. (Tiempo) Katuete ymaguare.

Mombe'urã

Mombe'urã  ha’e peteĩ tembiapo ñe'ẽporãhaipyré rehegua mbykýva, oñemombe’úva térã ikatúva avei ojehai ha upéi oñemoñe’ẽ. He’e peteĩ ñemombe’u mbyky ha añetegua’ỹva. Avateekuéra ndahetái ýrõ peteĩnte, umíva ikatu yvypóra térã mymba. Peteĩ mba’érente ojerepa umi oikóva ipype.
Jaguereko Mombe’urã Tavaygua (Cuento Popular) umi oñembohasáva ñe’ẽ rupivénte ñémoñarenguérape, ndojehaíri kuatiáre. Ambue katu Mombe’urã Ñe’ẽporãhaipyréva (Cuento Literario) ko’ãva ha’e umi oñembokuatiáva.

                                  Apoha Jekuaáva Kásogua
 Rúben Rolandi, tembiapokuéra: OPÁICHA OÑEMOMBE´U, KÁSOS AHENDU AHÁI,PIRIRÍTA HA PYKASU,AKA'ÁI (ACAHAY)
 David Galeano, tembiapokuéra: TAVA´ÍPE OIKOVA´EKUE, KUÑA PÓRA,JASY JATERE,MBORIAHU RYG̃UATÃ KÁSO, MBOHAPY PÓRA OHEKA PY’AGUAPY
  Miguelángel Meza,tembiapokuéra:PERURIMA OMBYATÝRAMO GUARE KUARAHY
  Félix Pérez Cardozo,tembiapokuéra:Guyra jarýi

KARIA'Y HA ATAU

 

             KARIA'Y HA ATAU

         Oĩngo peteĩ ka'aguy jovái iñypytũva, amo Kira'yty jahasávo ko'a gotyo. Ou ndaje hína upérupi peteĩ karai peteĩ pyhare, Kira'ytýgui. Ha oĩ peteĩ yvype ipo’iveha la tape. Guembe guasu hamba’e henyhẽte la tape rembete guive, ha iñypytũve voi upépe. Ha oikévo la karai upépe ndaje, ojuhu peteĩ atau puku guasu atravesádo, la tape omboty chugui hína. Ndajeko ñasaindy porã, ha oñemo'aguĩ chugui la karai, ohecha porãve haguã. Ojero'a nunga hi'ári ha omaña la hyepýre ha ohecha la morotĩva pype. Oĩ la oĩva pype. Oñeno hína. Ha la kavaju ndaje oñembo’y heseve, ndohasa mo'ãi voi mba'eveichavérõ. Ha la kavaju okyhyjéma ramo ndaje, okyhyjéma la karai ave. Ha ojevy. Oho ótro tape rupi, osẽ Chararã puévlope, upérupi ou haguãicha la hógape. Ha ohasapávo la puévlo, oĩ peteĩ porton guasu. Upépe osẽvo ndaje, oguejy la henda árigui ha ojuhu peteĩ kuñakarai karape'i oguapy la portónpe hína.

         - Rejere reíko -he'i ndaje chupe la kuñakarai-. Ejevy jey, eho jey pe nde hapykuerére.

         La karai nopenái la kuñakaraíre, ha ndaje oñemo'aguĩ oheka la portónpa mba'éicha oipe'áta. Ojepovyvy ndaje ha ndojuhúi la jaipe'aha. Ojellavea, péro ndohechái inba'evéichagua kandádo. Pytũeterei voi upépe. Ha ndaikatu mo'ãingo la alámbre ahéno mba’e ombyai la ohasa haguã.

         - Ndikatu mo'ãi rehasa-. He’i ndaje chupe la kuñakarai'i mimi (mokõima ndaje upérõ guarã). - Ejevy jey -. He'i chupe hikuái.

         Ha ojevy mante hapykuerére la karai. Ha oho pukumívo ndaje, oñandu la oñeprende vevúiva ohóvo la iku’áre. Omaña ha ojuhu la kuñarai'i peteĩva ijapýri. Upépe noñeñanduvéi la karai, ha la kavajúntema omoguahẽ chupe heindykuéra rógape. Naimandu'ái mba’éichapa ohasa la atau ohecha hague rupi.

                                                                                                                         Domingo Adolfo Aguilera